Կիվիները տարածված են Նոր Զելանդիայի Ստյուարտ կղզում։ Կիվիների տեսակներից հայտնի է երեք տեսակ։

Կիվիների թևերը շատ փոքր են և փափուկ և փետուրներ չեն երևում, այդ պատճառով նրան անվանում են «ապտերիքս»։ Կիվիի քթանցքերը տեղադրված են կտուցի ծայրին մնացած բոլոր թռչուններինը կտուցի հիմքի մոտ են։ Կվիի աչքերը շատ մանր են, տեսողությունը թույլ է։

Կիվին որսում է որդեր, փափկամարմիններ, միջատներ։ Կիվին նաև ռեկորդակիր է. ձվի չափերը կազմում են մարմնի զանգվածի 15 %-ը։

Կիվիները ունեն գիշերային կյանք, ցերեկը թաքնվում են խիտ թփուտներում։ Կիվիների թվաքանակը խիստ նվազել է, և գտնվում են պաշտպանության տակ (շուտով կարմիր գրքում)։ Կիվին պատկերված է Նոր Զելանդիայի զինանշանի վրա։

Աղբյուր — https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80

1. Ի՞նչ է կլիման:
Կլիման տվյալ վայրին բնորոշ միանման եղանակների բազմամյա կրկնությունն է։

---

2. Կլիման ձևավորող ի՞նչ գործոններ գիտեք:
Կլիման ձևավորվում է մի շարք տարբեր գործոններով, օրինակ` աշխարհագրական լայնությունը, տե­ղանքի բարձրությունը, օվկիանոսների ազդեցությունը, գերիշխող քամիները, ծովայինհոսանքները և այլն

---

3. Ձեր բնակավայրի կլիման ձևավորող ո՞ր գործոնն է գլխավորը։

---

4. Թվարկեք կլիմայի հիմնական տիպերը: Ո՞ր կլիմայի տիպն է բնո­րոշ ձեր բնակավայրին:
Մուսսոնային, միջերկրածովային, ծովային, ցամաքային։

---

5. Ինչո՞վ է ծովային կլիման տարբերվում ցամաքայինից:
Ցամաքային տիպում ավելի քիչ են տեղումները քան ծովայինից։

---

6. Ինչո՞վ է մուսսոնային կլիման տարբերվում միջերկրածովայինից:
Մուսսոնային տիպում կա ավելի շատ քամիներ, իսկ միջերկրածովայինում տիպում ձմեռը ավելի մեղմ է, իսկ ամառը շոգ և չոր։

1. Ի՞նչ բնութագրիչներ ունի քամին:
 Քամու բնութագրիչներից կարևոր են քա­մու ուղղությունը, արագությունը և ուժը:

---

2. Ի՞նչ սարքով և ինչպե՞ս են որոշում քամու ուղղությունը:
Քամու արագությունը որոշում են հողմաչափ կոչվող սարքով: Քամու ուղղությունը որոշելու համար օգտվում ենք հողմացույցի շար­ժական սլաքից, որը քամու ազդեցությամբ ազատ պտտվում է: Սլաքը սուր ծայրով միշտ ուղղված է լինում քամու դեմ, այսինքն՝ դեպի հորիզոնի այն կողմը, որտեղից քամին փչում է:

---

3. Ինչի՞ց է կախված քամու ուժը, ի՞նչ միավորով են չափում:
Քամու ուժը կախված է իր արագությունից: Քամու ուժը չափում են բալերով՝ 0-ից մինչև 12 բալ: Անհողմ եղանա­կին քամու ուժը 0 բալ է, իսկ եթե քամու ուժը 12 բալ է, ապա փոթորիկ է, որի ընթացքում ծառերն արմատախիլ են լինում, պոկվում են շենքերի տանիքները և այլն:

---

4. Ի՞նչ սարքով են չափում քամու արագությունը, ո՞րն է չափման միավորը:
…

---

5. Ի՞նչ նպատակներով է օգտագործվում քամու ուժը:
Հա­զարամյակներ շարունակ քամու ուժը մարդն օգտագործել է տարբեր նպա­տակներով՝ նավարկել է առագաստանավերով, կառուցել հողմաղացներ:

1. Ի՞նչ է մթնոլորտային ճնշումը:
Մթնոլորտի կողմից Երկրի մակերևույթի և դրա վրա գտնվող առար­կաների վրա գործադրած ճնշումը կոչվում է մթնոլորտային ճնշում։

---

2. Ի՞նչ սարքով են չափում մթնոլորտային ճնշումը:
Մթնոլորտային ճնշումը չափում են ճնշաչափ (բարոմետր) կոչվող սար­քով:

---

3. Ինչպե՞ս է փոխվում մթնոլորտային ճնշումն ըստ բարձրության:
…

---

4. Ի՞նչ է իզոբարը:
Քարտեզի վրա հավասար մթնոլորտային ճնշումներր պատկերում են հատուկ տարված գծերով, որոնք կոչվում են իզոբարեր:

---

5. Ի՞նչ են ցիկլոնը և անտիցիկլոնը:
Երկրագնդի վրա մթնոլորտային ցածր ճնշման մարզն անվանում են ցիկլոն, իսկ մթնոլորտային բարձր ճնշման մարզը՝ անտիցիկլոն:

---

6. Երևանում մթնոլորտային ճնշումը հավասար է 660 մմ բարձրությամբ սնդիկի սյան գործադրած ճնշմանը: Հաշվեք, թե նույն պահին ճնշու­մը որքա՞ն կլինի Սևանա Լճի ափին, եթե այն Երևանից բարձր է մոտ 1 կմ:
560 մմ

Կարող եք կարդալ նյութը այստեղից։

---

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ինչո՞ւ օդն անմիջապես չի տաքասում Արեգակի ճառագայթներից:
Օդը անմիջապես չի տաքանում Արեգակի ճառագայթներից, որովհետև օդը թափանցիկ է ապակու նման։

---

2. Ներքնոլորտում ըստ բարձրության ինչպե՞ս է փոխվում օդի ջեր­մաստիճանը:
Ինչան բարձրանում ես դեպի Ներքնոլորտ այդքան նվազում է տաքությունը։

---

3. Ինչո՞ւ երկրագնդի տարբեր լայնություններ տարբեր քանակությամբ ջերմություն են ստանում Արեգակից:
Կախված է այդ բանի դիրքից։ Թե մոտիկ է ավելի կտաքանա հեռու շատ չի տաքանա և այլն։

---

4. Երևանում օդի ջերմաստիճանը +25⁰C է: Հաշվեք, թե նույն պահին օդի ջերմաստիճանը որքա՞ն կլինի Արագածի գագաթին, եթե վերջինս Երևանից բարձր է մոտ 3 կմ:
+10⁰

1. Ի՞նչ է մթնոլորտը, ի՞նչ գազերից է կազմված:
Մթնոլորտը Երկիր մոլորակը շրջապատող օդային թաղանթն է:
Մթնոլորտը կազմված է տարբեր գազերից: Դրանցից գերակշռողը եր­կուսն են՝ ազոտը (մոտ 4/5 մաս) և թթվածինը (մոտ 1/5 մաս): Մթնոլորտը պարունակում է նաև չնչին քանակությամբ ածխաթթու գազ, օզոն, արգոն, ջրածին և այլ գազեր: Բացի գազերից՝ մթնոլորտում կան նաև ջրային գո­լորշիներ, սառցե բյուրեղներ, փոշի և ծուխ:

---

2. Ինչո՞ւ օդը չի ցրվում-հեռանում Երկրից:
Գազերի մոլեկուլները (ատոմները) Երկրից շատ հեռու երբեք չեն ցրվում-հեռանում, որովհետև վերջի­նիս ձգողական ուժի շնորհիվ մթնոլորտը մնում է Երկրի վրա և միասին պտտվում նրա շուրջը: Այս ուժի շնորհիվ է, որ մթնոլորտի խիտ շերտը և հիմնական զանգվածը գտնվում են Երկրի մակերևույթին մոտ:

---

3. Ո՞րն է մթնոլորտի վերին սահմանը:
2000 — 3000 կմ։

---

4. Ըստ բարձրության՝ ի՞նչ շերտեր են առանձնացնում մթնոլորտում:
․․․

---

5. Ինչո՞ւ է ներքնոլորտը համարվում մթնոլորտի ամենակարևոր շերտը:
․․․

---

6. Ի՞նչ դեր ունի օզոնի շերտը:
Այս շերտը կլանում է Արեգակից եկող, կյանքի համար վտանգավոր ուլտրամա­նուշակագույն ճառագայթները:

1. Ի՞նչ է ճահիճը: Ինչպե՞ս է առաջանում:
Ճահիճները կազմում են ցամաքային ջրե­րի մի մասը: Երկրի մակերևույթի որոշ տարածքներում, որտեղ տեղումնե­րից առաջացած ջրերը հոսելու հնարավորություն չունեն, կուտակվում են որևէ գոգավորությունում և, քանի որ գոլորշացումն էլ շատ թույլ է, սկսում են աճել խոնավասեր բույսեր՝ առաջացնելով ճահիճներ:

---

2. Արդյոք կարո՞ղ են ճահիճներ առաջանալ չորային շրջաններում, ինչո՞ւ:
Կարող ենլց  ցտֆֆտց, որովհետև ճահիճին պետք է ջուր և եթե ջուր չլինի դրանք կչորանան:

---

3. Ճահիճների չորացման ի՞նչ եղանակներ գիտեք:

Չորացումը կատարվում է տարբեր եղանակներով: Մի դեպքում փո­րում են ջրանցքներ, որոնցով հեռանում է կուտակված ջրի ավելցուկը: Հենց այս եղանակով են չորացնում Արարատյան դաշտի ճահիճները: Մյուս դեպքում ճահիճների չորացման համար դրանց տարածքում ա­ճեցնում են այնպիսի ծառեր կամ թփեր, որոնք շատ ջուր են կլանում: Այդ տարածքներ հետագայում օգտագործվում են գյուղատնտեսական նպա­տակներով:

---

4. Ճահիճներն ի՞նչ դրական և բացասական նշանակություն ունեն:

Ճահիճների դրական նշանակությունն այն է, որ մարդիկ չորացնում են ճահիճները, օգտագործում են վառելիքի և պարարտանյութ:

Ճահիճների բացասական նշանակաությունն այն է, որ ճահիճը առաջացնում է հիվանդածին շատ հարուցիչներ: